"Credit Suisse"nin süqutu İsveçrənin iqtisadiyyatına və reputasiyasına necə təsir edib?
Bir həftə əvvəl İsveçrənin "UBS" bankının sədrinə təcili zəng gəlib. Zəng edən İsveçrənin üç yüksək səviyyəli məmuru olub. Onlar ultimatum kimi səslənən təkliflə çıxış edib. Maliyyə holdinqi dağılmaq ərəfəsində olan rəqibi "Credit Suisse"ni xilas etməyə borclu idi. "The Wall Street Journal" yazır ki, böhran dünya sərvətinin qorunub saxlanmasına əsaslanan İsveçrənin iqtisadi modelini və milli kimliyini təhdid edirdi.
Qəzet vurğulayır ki, İsveçrənin mövcudluğu təhlükə altına düşdü. Belə ki, onun əsrlər boyu formalaşmış iqtisadi modeli və milli kimliyi dünya sərvətinin qorunub saxlanması üzərində qurulmuşdu.
Bank böhranının kəskinləşməsinə cəmi 24 saat qalmış "Credit Suisse" əmanətləri itirməyə davam edirdi. Çöküşün qarşısını almağa çalışan Mərkəzi Bank ona 50 milyard dollardan çox kredit ayırmağa qərar verdi. ABŞ və Böyük Britaniya tənzimləyiciləri "Credit Suisse"nin qlobal bazarları çökdürməsinə imkan verməmək üçün isveçrəli həmkarlarına zəng vurdular.
Maliyyə naziri Karin Keller-Zutter, Mərkəzi Bankın rəhbəri Tomas Cordan və maliyyə tənzimləyicisi Marlen Amstad iki çıxış yolu təklif etmək üçün "UBS"nin sədri Kolm Kelleher ilə əlaqə saxladılar. Onlar "Credit Suisse"ni almağı, yaxud da bağlamağı təklif etdilər. Mütəxəssislər sonuncu variantın İsveçrənin qlobal maliyyə mərkəzi kimi etibarını sarsıda biləcək uzunmüddətli böhranla nəticələnəcəyini vurğuladılar.
"Credit Suisse – təkcə İsveçrə şirkəti deyil. O, İsveçrə kimliyinin bir hissəsidir", – deyə ölkədə üçüncü ən böyük liberal partiyanın rəhbəri Tyerri Burkart bildirib. Onun sözlərinə görə, beynəlxalq İsveçrə bankının iflası dərhal özünü göstərəcək və İsveçrənin nüfuzuna ciddi ziyan vuracaq.
İsveçrəlilərin dəymiş ziyanı tam bərpa edə bilib-bilmədiyi hələ aydın deyil. Dünya səviyyəli bankın olması İsveçrənin dünya bazarlarında mövqeyini qoruyub saxlamaq üçün etibarlı müdafiə kimi qiymətləndirilir. "Credit Suisse"nin zorla ələ keçirilməsi isveçrəlilərin ölkənin iqtisadi və siyasi modelinə olan inamını sarsıdıb. "İsveçrə bankçılığı bir nəhəng banka əsaslanırsa, ona nəsə olarsa nə baş verəcək? – deyə İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının (OECD) rüşvətlə mübarizə şöbəsinin keçmiş rəhbəri Mark Pit söyləyib. – Bu halda bütün ölkə və onun maliyyə sabitliyi təhlükə altına düşür. Bu heç də İsveçrə tərzində deyil".
Uzun illər ərzində İsveçrə fərqliliyi tədricən zəifləməyə başlayıb. 2008-ci ildən sonra ABŞ-da İsveçrə banklarından ABŞ müştəriləri haqqında məlumatı bildirməyi tələb edən qanunlar qəbul edildi ki, bu da bank sirrinə ciddi zərbə olub.
Vaxtilə böyük dövlətlərin münaqişələrə son qoymaq üçün danışıqlar apardığı görüş yeri olan İsveçrə bu gün mövqeyini Türkiyəyə verib. "İndi biz dilemma ilə üz-üzəyik. İsveçrə üçün ən böyük problem strateji tərəfdaş kimi tanınmaqdır. Hazırda bir strateji tərəfdaş hesab edilmirik və bu bizi şoka salır", – deyə İsveçrənin keçmiş prezidenti Mişlin Kalmi-Re söyləyib.
Ötən həftə ABŞ səfiri İsveçrənin İkinci Dünya müharibəsindən bəri ən pis böhranla üzləşdiyini bildirib. "Credit Suisse"nin çökməsindən təsirlənən xarici investorlar investisiyaları bərpa edib-etməmək barədə düşünürlər. "Bütün bunların qarşısını almaq olardı. Keçən həftə bizə hər şeyin yaxşı olduğunu dedilər. Lakin mövcud vəziyyət İsveçrəyə çox ağır zərbə vurur", – deyə "Die Weltwoche" jurnalının redaktoru və sağçı İsveçrə Xalq Partiyasının üzvü Rocer Keppel bildirib.
"Credit Suisse"nin qurucusu Alfred Eşer müasir İsveçrə sənayesinin xaç atası olub. İş adamı və siyasətçi olaraq, o, dağlıq ölkənin Avropanın qalan hissəsi ilə birləşdirmək məqsədilə Alp dağlarından keçərək, dəmir yolu xətlərini maliyyələşdirmək üçün bankından istifadə edib.
"Credit Suisse" nasist qızıllarından başlayaraq şübhəli görünən bütün müştərilərin pullarını gizlədib. 2014-cü ildə bank ABŞ Ədliyyə Departamenti ilə hesablaşma zamanı 2.6 milyard dollar ödəyib və etiraf edib ki, bankirlər amerikalılara vergiyə cəlb olunmayan sərvətlərini gizlətmək üçün bütün sənədləri məhv ediblər.
Londonda olan bir bankir Mozambikdə kredit vermək üçün rüşvət alıb. Digəri müştərilərin imzalarını saxtalaşdıraraq yüz milyonlarla dollar itirib. Hələ 2021-ci ildə "Credit Suisse" 5 milyard dollarda çox pul itirib və bununla da çöküşünə qədəm qoyub. Qalmaqallara baxmayaraq, İsveçrə bankları sarsılmaz maliyyə qalası imicini qoruyub saxlayıb.
Sürixin mərkəzindəki "Credit Suisse"in yaxınlığınakı "UBS" bankının rəhbərləri onlardan kömək istəniləcəyi anı gözləyirdilər. İllər ərzində "UBS" rəhbərləri və idarəetmə məsləhətçiləri müxtəlif ssenarilər hazırlayır və ehtiyat tədbiri kimi hökumətdən cavab olaraq "UBS"nin nə tələb edə biləcəyinə qərar verməyə çalışırdılar.
"UBS" hökumətə borclu idi. Bank əvvəllər İsveçrənin "problemli uşağı" olub. 1990-cı illərin sonunda "Swiss Bank Corp." və "Union Bank of Switzerland"in birləşməsi nəticəsində yaranan "USB" bankı 2000-ci illərin bank bumu dövründə sürətlə böyüyüb.
"Credit Suisse"nin sədri və baş direktoru İsveçrə səlahiyyətlilərinin zəngindən ehtiyat edirdi. İsveçrə hökuməti böyük bankların problemə düşəcəyi təqdirdə onlara qarşı tədbirlər planı hazırlamışdı.
Bazar günü, martın 19-da mərkəzi bankın rəhbəri Tomas Cordan səlahiyyətlilərin bütün dünyada bank investorları arasında çaxnaşma yaradacağından qorxduğu üçün "Credit Suisse" üçün bu qərarın rədd edildiyini açıqladı.
Cümə axşamı, martın 16-da "UBS"in sədri Kolm Kelleher İsveçrə rəsmiləri – "Finma", İsveçrə Milli Bankı və Maliyyə Nazirliyinin nümayəndələri tərəfindən telefonla zəng edib. Mesaj aydın idi: "UBS" "Credit Suisse"i ələ keçirməlidir, əks halda bank müflis olacaq, bu isə "UBS" və digər bankların çökməsinə səbəb ola bilər.
"UBS" və "Credit Suisse"nin sədrləri və rəhbərləri cümə günü "UBS"də maliyyə naziri ilə görüşdülər və onlara müqavilənin bazar gününə qədər imzalanacağı bildirildi.
"Credit Suisse"in Körfəz ölkələrindəki iri səhmdarları, o cümlədən Səudiyyə Milli Bankı bütün investisiyalarını itirə biləcəklərindən narahat idilər. Onlar İsveçrə rəsmilərinə, o cümlədən mərkəzi bankın rəhbərinə və nazirlərə zəng edərək, hüquqlarına məhəl qoyulmadığını və daha yaxşı sövdələşmə təklif edə biləcəklərini iddia edən məktublar yazdılar.
Şənbə günü, martın 18-də axşam, Kelleher Lehmana zəng etmək və ona 1 milyard dollar təklif etmək üçün şam yeməyini yarımçıq dayandırdı ki, bu da Səudiyyə Milli Bankının noyabr ayında Lehmanın vasitəçiliyi ilə bankın onda biri üçün etdiyi investisiyadan azdır.
Belə bir fikir var ki, məmurlar əvvəldən "Credit Suisse"ə qənaət etmək üçün yalnız İsveçrə variantını nəzərdən keçirdilər. Onlar Amerika aktivlərinin idarə edilməsi üzrə nəhəng "BlackRock Inc"in qeyri-rəsmi təklifini rədd etdilər.
"Credit Suisse"in idarə heyəti aşağı qiymətlə qəti şəkildə razılaşmaq istəmirdi. Açıqlamaya hələ bir neçə saat qalmış İsveçrə rəsmiləri "UBS"ə daha çox pul istəməyi tövsiyə etdilər.
Bazar günü gecə saatlarında "UBS" öz təklifini yenidən müzakirə etməyə və 3 milyard dollardan bir qədər çox ödəməyə razılaşdı – bu, "Credit Suisse"in cümə gününə olan bazar dəyərinin yarısından az idi. "UBS" həmçinin mərkəzi bankdan 200 milyard dollardan çox likvidlik və bəzi potensial itkilərə qarşı 9 milyard dollardan çox hökumət zəmanəti alacaq.
Müqavilənin baş tutması üçün hökumət maliyyə sabitliyinin təhlükə altında olduğunu əsas gətirərək antiinhisar qanunlarından imtina etdi: "İstənilən başqa qərar həqiqətən də maliyyə böhranına səbəb olardı", – deyə maliyyə naziri Keller-Zutter bildirdi. Bazar günü sövdələşməni elan edən mətbuat konfransında Kelleher "UBS"nin "Credit Suisse"i satın almasının İsveçrənin maraqlarına uyğun olduğunu açıqladı. / banker.az
