Boliviyada dollar böhranı – Ölkə bu vəziyyətə necə düşdü?
BOLİVİYANIN MƏRKƏZİ BANKI BU AY DƏFƏLƏRLƏ tivitterində "biz satbil ölkəyik" deyib. Onun idarələri qarşısında dollar almaq üçün axışan insanların uzun növbələri isə bunun əksini deyir.
Banker.az xəbər verir ki, yoxsullaşmış Cənubi Amerika ölkəsinin valyuta ehtiyatları illərdir kiçilir və Bolivianın bolivianosunun ABŞ dollarına bağlanmasını təhlükə altına alır. Fevralın 8-nə olan məlumata görə, cəmi 372 milyon dollar xalis ehtiyat və 3.5 milyard dollar ümumi ehtiyat qalıb ki, bu da üç aylıq idxalı ödəməyə kifayət etmir. Mərkəzi Bank o vaxtdan bəri yeni rəqəmlər dərc etməyib və investorlar Boliviyanın devalvasiyadan nə vaxta qədər dayana biləcəyinindən sorumludur.
Böhranın dərinləşməsinin əlaməti olaraq, çərşənbə axşamı reytinq agentliyi "Fitch" Boliviyanın borcunu "zibil" səviyyəsini daha da aşağı salaraq, mənfi proqnozla "B" mənfi reytinqi təyin etdi. Reytinq agentliyi "hakimiyyət orqanlarının bu vəziyyəti idarə etmək qabiliyyəti ilə bağlı qeyri-müəyyənliyin artmasına, eləcə də beynəlxalq ehtiyatlar haqqında məlumatların dərc edilməsində davam edən ləngimə nəzərə alınmaqla onun ciddiliyinə" istinad edir.
Boliviyanın 2028-ci il suveren istiqrazı həftənin çərşənbə günü 64 ABŞ sentinə ticarət olunurdu ki, bu da investorların defolt şansının əhəmiyyətli olduğuna inandığını göstərir. Nüfuzlu Financial Times qəzeti yazır ki, qiymət ilin əvvəlində 80 sentdən aşağı düşüb. Dərhal böhranın arxasında daha ciddi uzunmüddətli problem dayanır: Boliviyanın son iyirmi ildəki iqtisadi modeli iflasa uğrayıb. Dənizə çıxışı olmayan 12 milyon əhalisi olan ölkə qonşularına təbii qaz ixrac etməklə illərdir çiçəklənir, lakin ehtiyatlar sürətlə azalır və 2030-cu ilə qədər xalis idxalçıya çevriləcək.
Boliviyanın 5 illik istiqrazları (bond) ABŞ sentində:
Boliviyalıların banklarda və mübadilə evlərində ABŞ valyutasını tapmaqda çətinlik çəkdiklərindən şikayət etdikdən sonra mərkəzi bank bu ay dolları birbaşa özü əhaliyə satmağı təklif edən qeyri-ənənəvi addım atdı. Ötən bazar günü, mərkəzi bank 6-12 mart tarixləri arasında ehtiyatlarının 24,1 milyon dollarını ictimaiyyətə satdığını bildirib.
Mərkəzi Bankın prezidenti Edvin Roxas (Rojas) dollar alıcılarının "spekulyativ prosesin qurbanı" olduqlarını əsas gətirməklə bankın onun keçən həftə "əhalinin tələbini təmin etdiyini" iddia etdi.
Lakin bu həftə Mərkəzi Bankın La Pazdakı əsas binası qarşısında dollar almağa çalışan əhalinin növbələri yaranmağa davam etdi. İnsanlar həmçinin Santa Cruz və Koçabamba şəhərlərində mərkəzi bankın dollar satmasına icazə verən dövlət nəzarətində olan bank "Banco Union"un filiallarının kənarında gözləyirlər.
BANKLAR LİMİT QOYUR
Ölkədə banklara inam böhranı çərşənbə axşamı günü 4.2 milyard dollar aktivi olan özəl bank "Banco Fassil"dən başlayıb. Boliviyanın maliyyə requlyatorun intervensiya etmək üzrə olduğu barədə bankın təkzib etdiyi söz-söhbətlər fonunda müştərilər əmanətlərini geri çəkməyə tələsdirib. Əhali nağd pul çıxarmaq üçün filialların kənarında sıraya düzülüblər, bəziləri yerli mediaya 10 000-dən çox boliviano (1 451 dollar) çıxarmağa icazə verilmədiyini bildiriblər.
"Banco Fassil" böhranın "Boliviya maliyyə sistemində sabitliyin pozulmasına yönəlmiş xüsusi maraqlardan" qaynaqlandığını deyilir. Maliyyə Nazirliyi şərh sorğularına cavab verməyib və yalnız mərkəzi bank sorğuları dərc edilmiş bəyanatlarında bununla bağlı məlumatlar qeyd edilib.
İqtisadçılar Boliviyanın problemlərinin köklü olduğunu bildirib və kəskin tədbirlərə çağırıblar. Qonşu Argentinadakı "BancTrust"un tədqiqat rəhbəri Ramiro Blazquez deyir ki, "valyuta ehtiyatları o qədər tükənib ki, Boliviya üçün məzənnə və valyuta nəzarətində düzəlişdən qaçmaq çox çətin olacaq. Onlar devalvasiyanın qarşısını almaq üçün faiz dərəcələrini artıra bilərdilər, lakin nə vaxtsa bunu etməli olacaqlar".
ÖLKƏ VƏZİYYƏTDƏN NECƏ ÇIXA BİLƏR?
Boliviyanın sosialist hökumətinin illərlə apardığı statistik siyasət investorları qorxudub və yeni neft və qaz kəşfiyyatını dayandırdı. Dəhşətli dərəcədə bahalı yanacaq subsidiyaları, qonşu Peru və Çilidə satılmaq üçün sərhəddən qaçaqmalçılıq yolu ilə ucuz Boliviya dizel yanacağı ilə çiçəklənən qaçaqmal ticarətinə səbəb olub. "S&P Global Ratings" reytinq agentliyinin hesablamalarına görə, yanacaq idxalı 2015-ci ildə Boliviyanın ümumi idxalının 11 faizindən keçən il 34 faizə yüksəlib.
Boliviyanın qızıl ehtiyatları alternativ valyuta ehtiyatları mənbəyini təmin edə bilər, lakin bəzi hesablamalara görə, onlar əsasən qeydiyyatdan keçməmiş operatorlar tərəfindən hasil edilir. Bəzi hesablamalara görə, ölkədən ildə 2 milyard dollara qədər qiymətli metal qaçırır. Mərkəzi Banka qeyri-rəsmi mədənçilərdən birbaşa qızıl almağa və mövcud ehtiyatlarından daha sərbəst istifadə etməyə imkan verən planlaşdırılmış qanun Konqresdə ilişib qalıb.
İqtisadi böhran prezident Luis Arke ilə onun bir vaxtlar müttəfiqi, keçmiş prezident Evo Morales arasında getdikcə daha kəskin siyasi mübarizənin fonunda baş verir. Arke Moralesin keçmiş hökumətində maliyyə naziri vəzifəsində çalışıb, lakin o vaxtdan bəri iki adam hakim Sosializm Hərəkatını parçalayan hakimiyyət mübarizəsində şirkətdən ayrılıb.
Nyu-Yorkdakı "Torino Capital"ın baş iqtisadçısı Luis Prato, hökumətin manevr üçün çox az imkanı olduğunu deyir.
Boliviya valyutası: boliviano
"Onların BVF ehtiyat aktivlərini satmaq və ya çoxtərəfli kreditorlardan kreditləri sürətləndirmək kimi likvidliyə çıxış üçün bəzi qısamüddətli imkanları var. . . lakin ən böyük problem bu il 6.5 faiz olacaq fiskal defisitdir".
Boliviyanın ümumi hökumət borcu 2022-ci ildə ümumi daxili məhsulun təxminən 66 faizini təşkil edib, lakin əksəriyyəti çoxtərəfli kreditorlara borcludur. "Fitch"in məlumatına görə, özəl istiqraz sahiblərinə olan xarici borc 2023-cü ildə ödənilməli olan 300 milyon dollar məbləğində borc xidməti ilə cəmi 2 milyard dollar təşkil edib.
"Bunlar aşağı məbləğlər olsa da, beynəlxalq ehtiyatlar azalmağa davam edərsə, suverenin potensialı və onları ödəmək istəyi sual altına düşə bilər", – reytinq agentliyi bildirib.
