Çin dolların qlobal mövqeyini zəiflətmək üçün hərəkətə keçib – Niyə bəzi ölkələri dollar narahat edir?
Cənubi Amerika ölkəsi BVF-yə verdiyi son 44 milyard dollarlıq yardımdan 2,7 milyard dolları qaytarmaqda çətinlik çəkib. Ancaq həll yolu qeyri-ənənəvi olduğundan xalis dollar ehtiyatları az olan Buenos-Ayres ödənişi qismən renminbi (yuan) ilə həyata keçirib. İqtisadiyyat naziri Sergio Massa deyib ki, Argentina ödəniş etmək üçün ehtiyatlarından təkcə dollar istifadə etməyəcək. Banker.az xəbər verir ki, bu barədə "Financial Times" (FT) dərgisi yazır.
Çin pulu ilə transfer Argentinanın BVF-dən sonra ikincisi idi. Argentina İqtisadiyyat Nazirliyinin vəzifəli şəxsi bildirib ki, "bu əməliyyatlar beynəlxalq maliyyə sistemində baş verən daha geniş dəyişikliklərin göstəriciləridir və "onlar qalıcı olacaq. Bu dəyişikliklər vaxt aparacaq, lakin onlar geri qaytarılmayacaq."
Dünyanın o biri tərəfində Banqladeş də aprel ayında yaşadığı problemə cavab olaraq renminbiyə müraciət edib ki, nüvə elektrik stansiyası üçün Rusiyaya dayandırılmış ödəniş məsələsini həll etsin. Çünki, ABŞ sanksiyaları səbəbindən dollarla əməliyyatlar mümkünsüz idi. Dəkkə üçün rubl ödəməsi mümkün olmadığına görə də iki ölkə əvəzinə renminbi ilə əməliyyatları seçdiblər.
İnkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlar uzun müddətdir ki, ABŞ dollarının qlobal ticarət və maliyyədəki hökmranlığından narahatdırlar, xüsusən də İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Amerikanın qlobal iqtisadiyyatdakı payı iki dəfədən çox azalıb və Braziliya, Çin və Hindistan kimi yeni güclər yaranıb. İqtisadçıların fikrincə, "de-dollarizasiya" onilliklərdir ki, antiimperialistlərin radarındadır, amma belə görünür ABŞ valyutasının hədsiz gücü onun son vaxtlara qədər bir sloqandan böyük bir şey olmadığı anlamına gəlir.
ABŞ-ın iqtisadi sanksiyalarının genişlənməsi və beynəlxalq ödənişlər üçün yeni texnologiyalar "boom"u ilə dolların bir vaxtlar keçilməz mövqeyində çatlar görünməyə başlayır. Rəqəmsal renminbi və ya e-yuanı qəbul edən və alternativ qlobal ödənişlər sistemini inkişaf etdirən Çin bundan faydalanacağında ümidlidir.
FT qeyd edir ki, hazırda məqsəd dolları çökdürmək deyil, onun dominantlığını aradan qaldırmaq və ən başlıcası, ABŞ-ın bir gün Rusiyaya qarşı tətbiq etdiyi sanksiyalarla Çini də hədəf alacağı təqdirdə iqtisadiyyatının sağ qalması üçün özünü indidən sığortalamasıdır.
Çin rəsmilərindən biri bildirib ki, bu gün ABŞ maliyyə gücündən geosiyasi silah kimi istifadə edir və ABŞ dollarının hegemonluğu bunun böyük bir hissəsidir. "Əgər ABŞ ödəniş sistemi vasitəsilə hər hansı inkişaf etməkdə olan ölkəni sanksiyalarla hədəfə alsa, biz bundan əziyyət çəkəcəyik".
ABŞ Xəzinədarlığının Xarici Aktivlərə Nəzarət İdarəsi tərəfindən sanksiyalara məruz qalan fiziki və hüquqi şəxslərin siyahısı indi 2 206 səhifədən ibarətdir və 12 000-dən çox adı siyahıya özündə cəmləşdirir. Onların istifadəsi son on ildə kəskin surətdə sürətləndi, çünki ABŞ-ın ardıcıl prezidentləri xarici siyasət problemlərinin zahirən daha yüngül, qansız həll yolunu seçiblər.
FT qeyd edir ki, Qərbin sanksiyaları təkcə avtoritar dövlətləri narahat etmədi. Onlar həmçinin beynəlxalq maliyyə sisteminin silahlanmamalı olduğuna inanan Braziliya kimi inkişaf etməkdə olan gücləri "qəzəbləndirib". Braziliyanın solçu prezidenti Luiz İnasio Lula da Silvanın xarici siyasət üzrə köməkçisi Celso Amorim, "Bu gün dollara əsaslanan beynəlxalq maliyyə sistemi ilə bağlı çox narahatlıq var" deyib. "Bunun arxasında duran əsas amil sanksiyalardır".
Kornell Universitetinin professoru Esvar Prasad da bu fikirlə razıdır ki, dünyanın hər bir ölkəsi, o cümlədən ABŞ-ın ənənəvi müttəfiqləri və rəqibləri dollarla ifadə olunan maliyyə sistemindən əl çəkməyi çox istəyir.
Alternativ axtaran inkişaf etməkdə olan güclərin çətinliyi dolların beynəlxalq maliyyə sistemində bu qədər dərin kök salmasıdır. İqtisadçılar uzun müddətdir ki, belə geniş yayılmış hökmranlığın "şəbəkə effekti"nin dolları əvəz etmək üçün istənilən cəhdi məhv edəcəyini düşünürlər. Lakin bütün maliyyə sistemində Çin öz alternativlərini təklif edərək ABŞ valyutasını neytrallaşdırır.
Pekinin diqqəti, pulun təxminən 90 faizinin sərhədlərdən keçdiyi qlobal platforma olan Belçikanın Swift-in gücünü tədricən azaltmaq olub. Analitiklərin fikrincə, Çinin buna nail olmaq strategiyası çoxşaxəli, davamlıdır və mühüm nəticələr verməyə başlayır. Bir hissə, treyderlərə və investorlara Çin valyutasının tədarükünü artırmaq üçün qloal kapital bazarlarında daha böyük renminbi "likvidlik hovuzu"nun yaradılmasıdır.
Digəri, Çinin dünyanın ən böyük özəl sektorun dollar klirinq və hesablaşma sistemi olan Sərhədlərarası Banklararası Ödəniş Sisteminin (Cips) yaradılmasıdır və bu Swift-ə rəqibdir. 2022-ci ildə Cips-də məskunlaşmaların sayı 20%-dən çox artaraq 97 trilyon rembiyə çatıb.
Digəri isə rəqəmsal renminbinin dünya bazarına buraxılışıdır ki, bu da əməliyyatları Chips və ya Swift-dən keçmədən həyata keçirməyə imkan verir.
Çinin öz valyutasını tanıtmaq istəyi onun tam konvertasiya olunmaması faktı ilə əngəllənib. Buna baxmayaraq, mart ayında renminbi dolları ötüb və Çinin Dövlət Valyuta İdarəsinə görə, Çinin öz transsərhəd ödənişlərində ən çox istifadə olunan valyutaya çevrilib.
"Morgan Stanley"in keçmiş valyuta eksperti Stiven Cen aprel ayında dolların beynəlxalq ehtiyat statusunu ümumi qəbul ediləndən daha tez itirdiyini bildirib. Valyuta məzənnələrinin dəyişməsinə düzəlişlər edildikdə, o, qlobal ehtiyatlardakı payının 2001-ci ildəki 73 faizdən 2023-cü ildə 58 faizə düşdüyünü deyib.
